I

Arotzaren mailukada laburrek bakarrik urratzen zuten lautadako isiltasun trinkoa. Eguzkia bidearen erdian, argia bera ere entzun zitekeen, basoan eta kanpamenduan ez baitzen txintik ere sentitzen mailukadez landa, nire aldian behingo aginduren bat salbu.

Zerraldo bat josten ari ginela esango zukeen itsu batek.

Halako batean, ordea, sekulako zalaparta entzun zen ibaiaren beste aldean baso sarriaren aldetik, eta kolpean irrintzika eta oihuka lehertu zen kanpamenduko isiltasuna ere.

Bospasei soldaduk, fusilak sorbaldetatik zintzilik zituztela, bi gizon zekartzaten erdi arrastaka. Haien atzetik, segizioan, bi soldadu fusilak pronto. Atxilotuek balantza egiten zuten sasoi beteko soldaduen erdian, bidearen nekea eraman ezin balute bezala. Ibai gaineko zubia zeharkatu zutenean, kanpamenduko soldaduak etorri berriekin elkartu ziren, eta, oihu eta txalo, soldaduak eta bi presoak inguratu zituzten. Jantokia izateaz gainera, igandetako mezak en­tzuteko eta ikuskizunetarako ere baliatzen zen karpa handi baten ondotik hartu zuten denek, eta handik hurbil zegoen txarrantxa-hesi bateraino eraman zituzten bi gizonak. Beste hiru gizon zeuden bertan, uniforme urratuekin eta egunetako bizarrarekin, ezin zarpailago. Haien ondora jaurti zituzten bi gizon atxilotu berriak.

Arotza haiei begira egon zen pixka batez. Arropengatik, zeinak urra-urra eginda baitzeuden, ezin antzeman zitekeen liberalak ziren edo karlista desertoreak. Kolore batekoak izan zein bestekoak, zorne bereko lupuak nire irudiko. Arotzak aurki galdu zuen atxilotuenganako ikusmina, eta mailuka hasi zen berriro ohol puska bat josten jauregi bateko hormaren itxura zuen egurrezko manpara pintatu batean. Jauregi bateko harmarri-itxura zuen oholak, eta gurutze baten formako arbola baten isla ikusten zen bertan grabatuta.

Oholaren oinean, hiru letrako kristograma bat:

IHS

Ezpata formako gurutze txiki batek hatxea erdibitzen zuen goitik behera.

Kanpamenduko buruak –general zabalkote bat– egun batzuk lehenago ikusi zuenean kristograma, haren mezua interpretatu zuen, harro eta latina baldar ahoskatuz, graduazio goreneko militarrez inguratua zegoela baliatuz:

–Iesus Hominum Salvator!

Kolpean, kopeta zimurtu eta hatxea erdibitzen zuen gurutze txikia seinalatu zuen.

–Zer egiten du hor ezpata horrek?

Apal itxurak eginez, esan nion hatxea erdibitzen zuena ezpata zela baina, aldi berean, gurutze bat.

–Arbolako gurutzearekin ez al da nahikoa? Zertarako nahastu ezpata eta gurutzea? Zer nahiago lukete liberalek; berriro ere esango dute santujaleak garela! –esan zuen tonu haserrean, areago inguruan zeukan jendea inpresionatzeko auzi hark axola ziolako baino.

Ez nion ezer erantzun. Nola esan generalari jatorrizko kristogramaren lema ez zela, mundu guztiak hala uste bazuen ere,Iesus Hominum Salvator, mende dezente lehenago asmatutakoIn Hoc Signo vinces baizik? Seinale honekin irabaziko duzu, ezpata bihurtzen den gurutzearekin, ezin esan garbiago. Nola esan general ezjakin bati ezpatak eta gurutzeak elkarrekin egin izan dutela bidea? Hori entzun izan balit, handik bost minuturako nengoen txarrantxaz hesitutako itxituran.

Arotza tentu handiz jaitsi zen esku-eskaileratik. Bi pauso eman zituen atzerantz, eta, begi bat erdi itxiz, harmarriarena egiten zuen ohol-puskaren galga onetsi zuen.

–Vincent! –deitu zidan, nire frantses izena euskal ahoskerarekin lardaskatuz–. Ea ontzat ematen duzun.

Oholtzaren albo batean nengoen ni, teloitzat erabili nahi nituen espartzuzko gortina batzuk atontzen. Bu